Basisvaardigheden van 0 tot 18 jaar
Lezen is een onmisbare basisvaardigheid om goed te kunnen functioneren op school en in de maatschappij. Uit onderzoek blijkt dat een derde van de Nederlandse jongeren op het laagste leesniveau functioneert. Deze jongeren zijn bijvoorbeeld niet in staat om bijsluiters van medicijnen of brieven over toeslagen of belastingen goed te begrijpen. Laaggeletterdheid is niet alleen bij nieuwkomers, maar ook in gezinnen met een Nederlandse achtergrond een actueel probleem, bij jong en oud.
De Bibliotheek Z-O-U-T heeft diverse educatieprogramma’s om taalachterstanden te voorkomen en leesmotivatie te vergroten. Ouders en professionals in de kinderopvang en het basisonderwijs ontvangen ondersteuning op het gebied van taal-, lees- en digitale vaardigheden. Het educatieteam van de bibliotheek werkt hiervoor samen met vele partners in de verschillende gemeenten, zoals consultatiebureaus, kinderopvang, basisscholen en voortgezet onderwijs. Met de programma’s BoekStart, de Bibliotheek op school, DigiTaal is OK en de VoorleesExpress levert de bibliotheek een bijdrage aan het voorkomen van laaggeletterdheid en taalachterstanden, om zo een sterke en zelfredzame generatie te creëren.
Het leesbevorderingsprogramma BoekStart in de kinderopvang is een uitbreiding van BoekStart, om kinderen van 0 tot 4 jaar, hun ouders en pedagogisch medewerkers via de kinderopvang intensief met boeken en lezen in aanraking te laten komen. De Bibliotheek ondersteunt met een aantrekkelijke (voor)leesplek in de kinderopvang, een collectie geschikte boekjes, deskundigheidsbevordering van pedagogisch medewerkers, het betrekken van ouders, een voorleesplan en samenwerking in een leesbevorderingsnetwerk. De Bibliotheek Z-O-U-T heeft met 4 kinderopvangorganisaties een samenwerkings-
overeenkomst, waarbij 16 kinderopvanglocaties bereikt worden (15 in 2023).
Kinderen die vanaf drie maanden regelmatig worden voorgelezen, hebben sneller een grotere woordenschat. Bij het programma BoekStart helpen bibliotheken, kinderdagverblijven en andere opvoedkundige instanties het jonge gezin om een start te maken met de leesopvoeding.
Het programma BoekStart stimuleert de taalontwikkeling door jonge kinderen lid te maken van de bibliotheek en kennis te laten maken met (voor)lezen. Ouders krijgen na de geboorte van een kind een uitnodiging om hun kind gratis lid te maken van de Bibliotheek en het gratis BoekStart-koffertje op te halen. In het koffertje zitten twee boekjes en voorleestips en -informatie. In de gemeente Utrechtse Heuvelrug kunnen peuters (2 tot 4 jaar) die lid worden een BoekStart-tas ophalen, met daarin een prentenboek en voorleestips en -informatie. In 2024 heeft de Bibliotheek Z-O-U-T in totaal 373 BoekStart-koffers uitgereikt en 193 BoekStart-tassen voor peuters. Het bereik was 45% (landelijk gemiddelde: 40%).
"(Voor)lezen stimuleert de taalontwikkeling en de cognitieve ontwikkeling van kinderen en is dus erg belangrijk om taalachterstanden te voorkomen."
DigiTaal is OK is een programma waarbij laagtaalvaardige ouders van peuters worden begeleid bij de taalontwikkeling en media-opvoeding. Dit gebeurt op aangeven van consultatiebureaus en kinderdagverblijven. Tijdens ouderbijeenkomsten krijgen deze ouders handvatten en materialen aangereikt om thuis zo veel mogelijk met taal aan de slag te gaan. Door deze gezinsaanpak draagt DigiTaal is OK bij aan de preventie van laaggeletterdheid. In 2024 organiseerde de bibliotheek 41 Digitaal is OK-bijeenkomsten voor ouders in de gemeente Utrechtse Heuvelrug. 44 ouders deden mee aan dit programma (in 2023 waren dit er 29).
De VoorleesExpress helpt gezinnen met kinderen die moeite hebben met taal. Een getrainde vrijwilliger komt twintig weken lang bij de gezinnen thuis om te helpen bij het verrijken van de taalomgeving. Zij stellen ouders daarmee in staat om op hun eigen manier de taalontwikkeling van het kind te stimuleren. In 2024 heeft de Bibliotheek
Z-O-U-T een start gemaakt met de Digitale VoorleesExpress, waarbij zowel de ouders als de jonge kinderen hun taalvaardigheid vergroten en ook nog eens leren beter om te gaan met een digitale wereld.
Verschillen in taalontwikkeling blijken samen te hangen met verschillen in de thuisomgeving van kinderen. Kinderen die door hun ouders actief gestimuleerd worden in de taalontwikkeling, door bijvoorbeeld veel te praten, voor te lezen en spelletjes te doen, presteren vaak beter op school. Veel ouders weten niet dat zij zoveel invloed hebben op de (taal)ontwikkeling van hun kind, zijn het niet gewend of voelen zich niet vaardig genoeg. Hoe eerder ouders hiermee beginnen, hoe beter. Juist ook in de thuistaal. Kinderen profiteren hier de rest van hun leven van. De VoorleesExpress begeleidt ouders bij het creëren van een taalrijke omgeving. Bij de Digitale VoorleesExpress van de Bibliotheek Z-O-U-T zetten we aanvullend tablets in, zodat ouders én kinderen op een laagdrempelige manier taal- én digitale vaardigheden ontwikkelen, en op die manier kansengelijkheid creëren.
Met de (Digitale) VoorleesExpress willen we kinderen van 2 tot 8 jaar en volwassenen op NT1- en NT2-niveau bereiken die niet zo (digi)taalvaardig zijn. Gezinnen met Nederlands als eerste taal (NT1) met een taalachterstand zijn moeilijk te bereiken, omdat er vaak schaamte speelt over hun taalniveau. Met dit programma bereiken we deze gezinnen wel. In totaal deden er in 2024 11 NT1-gezinnen mee aan de Digitale VoorleesExpress (ca. 25%). Dit is ruim boven het landelijke gemiddelde van de VoorleesExpress (19%). Gezinnen kunnen alleen op doorverwijzing meedoen aan de (Digitale) VoorleesExpress. Bijvoorbeeld door scholen, kinderdagverblijven, GGD/Consultatiebureau, het sociaal dorpsteam en logopediepraktijken.
“Veel ouders zijn enthousiast omdat niet alleen hun kind beter wordt in taal,
maar zij zelf ook.”
Mirthe Smidt, projectmedewerker VoorleesExpress
“Het voorlezen bij mijn voorleeskind thuis heeft toegevoegde waarde voor mijn voorleeskind: voor het kind is het natuurlijk goed om met de taal maar ook met Nederlanders in aanraking te komen, we maken er altijd een gezellig uurtje van met voorlezen en spelletjes. Voor mij als voorlezer heeft het ook veel waarde: ik kom in contact met een gezin dat gevlucht is naar Nederland. Door het contact wordt het begrip 'vluchteling' veel concreter en zie je hoe zwaar het moet zijn voor deze mensen om hier weer een bestaan op te bouwen, met ouders, broers en zussen over de wereld verspreid.”
Om de leesmotivatie van leerlingen te vergroten en laaggeletterdheid te voorkomen zoekt de Bibliotheek Z-O-U-T de structurele samenwerking op met het primair onderwijs. Dat gebeurt bijvoorbeeld binnen het programma de Bibliotheek op school, maar ook door het aanbieden van educatieve abonnementen waarbij scholen themakisten en groepsbezoeken kunnen afnemen. In 2024 had de Bibliotheek Z-O-U-T een samenwerking met 44 van de 46 basisscholen in het werkgebied. (In 2023 waren dit er 43.) Zo bereikten we bijna alle scholen met een vorm van educatieve dienstverlening.
De Bibliotheek op school is een leesbevorderingsprogramma waarin gemeenten, bibliotheken en scholen samenwerken. Het doel is om de taalontwikkeling, het leesplezier en de mediawijsheid van kinderen te vergroten – op school en thuis. De Bibliotheek op school stimuleert kinderen en jongeren om meer te lezen. Dat gebeurt met deskundige leesconsulenten, met inspirerende boeken en een uitnodigende (digitale) leesomgeving. De Bibliotheek Z-O-U-T heeft inmiddels met 14 scholen een samenwerkingsovereenkomst voor de Bibliotheek op school (dBos). In 2023 waren dat er 12.
